"Ekzistoj, dhe nuk jam i sigurt nëse e meritoj dhe ja vlenë të ekzistoj."

Këto fjalë të pathëna jehojnë në zemrat e shumë njerëzve me të cilët punoj—njerëz që vijnë në terapi duke u ndjerë të thyer, të lodhur dhe të hutuar nga bota e tyre e brendshme e ashpër. Shpesh, nuk mund të shpjegojnë pse ndihen kështu, dinë vetëm që ka qenë gjithmonë kështu: një ndjenjë e pakalueshme, e dhimbshme, se diçka nuk është në rregull me ta.

Kjo është hapsira ku mbizotëron turpi, dhe nëse po e lexon këtë blog, nuk je vetëm në këtë vend.

Çka është turpi?

Turpi është një emocion thellësisht njerëzor. Ndryshe nga faji, që ka të bëjë me atë që bëjmë, turpi ka të bëjë me atë që besojmë se jemi. Faji thotë: “Bëra një gabim.” Turpi pëshpërit—ose bërtet—“Unë jam një gabim.” Është ndjenja se jemi në thelb të padenjë për dashuri, respekt, apo edhe për të ekzistuar.

Ai shfaqet në mënyrën se si shmangim kontaktin me sy, kur heshtim kur kemi diçka të rëndësishme për të thënë, apo në atë ndjenjën se po fundosemi pas një momenti të stresueshëm.

Megjithatë, turpi nuk është domosdoshmërisht toksik. Në aspektin evolucionar, ai kishte një qëllim. Si qenie sociale, na duhej t'i përkisnim një grupi për të mbijetuar. Turpi na ndihmonte të mbesim të lidhur me të tjerët, duke sinjalizuar kur kishim shkelur ose kërcënuar këto lidhje. Në këtë kuptim, turpi dikur na mbronte dhe ende mund të na mbrojë. P.sh. turpi mund të na shtyjë të kërkojmë falje apo të rregullojmë një marrëdhënie, mirëpo si çdo strategji mbijetese, kur turpi bëhet kronik, e përdorim në mënyrë të gabuar, apo e bëjmë pjesë të identitetit tonë—ndalet së na mbrojturi dhe fillon të na mbytë.

Kur turpi bëhet pjesë e identitetit tonë

Për shumë njerëz, sidomos ata që kanë përjetuar traumë në fëmijëri, neglizhencë apo pasiguri emocionale, turpi nuk ndjehet si një emocion i përkohshëm—po bëhet sfond permanent emocional i jetës.

Psikoterapisti Jim Knipe e përshkruan këtë në punën e tij me klientë që mbajnë një ndjenjë të thellë, të ndarë nga vetëdija- ndjenja e të “qenit të keq/prisht.” Këta individë mund të hyjnë në terapi pa qenë plotësisht të vetëdijshëm për impaktin e historisë së tyre të abuzimit apo braktisjes emocionale. Ajo që dinë është se ndihen thellësisht të dëmtuar. Cka më shumë, ata shpesh i mbrojnë ose idealizojnë prindërit e tyre, jo sepse e kaluara ishte pa dhimbje, por sepse alternativa—pranimi i së vërtetës së plotë të përvojave të tyre të hershme—është shumë e rëndë.

Në vitet e hershme, fëmijët zhvillojnë ndjenjën e vetvetes dhe nëse kujdestarët/prindërit nuk janë prezent, janë kritikë, frikësues, apo jo konsistent, sistemi nervor i fëmijës duhet ta kontekstualizojë situatën disi. Për shumë fëmijë, narrativa e brendshme bëhet: Nëse diçka nuk është në rregull, duhet të jem unë që është problemi. Ky besim është më e lehtë për t’u përballuar sesa e vërteta e frikshme se ata që na duhen për të na mbrojtur nuk munden—ose nuk duan—ta bëjnë këtë. Siç thotë Knipe: “Është më mirë të jesh një fëmijë i keq me prindër të mirë sesa një fëmijë i mirë me prindër të këqij.”

Kjo logjikë mbrojtëse e ndihmon fëmijën të mbijetojë, por vendos themele të dhimbshme për një jetë të rritur. Tridhjetë vjet më vonë, ai fëmijë-tani i rritur - mund të luftojë me depresion kronik, vështirësi në marrëdhënie, përshtatja e tepërt ndaj të tjerëve, perfeksionizëm, apo një kritik të brendshëm të pamëshirshëm. Turpi bëhet një mbrojtje që nuk mbron më, por vetëm burgos.

Shoqëria dhe turpi

Kultura jonë shpesh e përforcon turpin. Në shoqëritë individualiste, njerëzit pritet t'i “arrisin gjërat vetë”, të kenë sukses në mënyrë të pavarur dhe ta paraqesin një version të përsosur të vetes. Nuk ka shumë vend për kaos emocional, e lëre më për ndjeshmëri. Në kulturat kolektiviste, turpi mund të lidhet me nderin familjar apo pritshmëritë e grupit. Atje, devijimi—sidomos rreth identitetit, autonomisë, apo shëndetit mendor—mund të sjellë turp jo vetëm për individin, por për të gjithë sistemin.

Në të dyja rastet, turpi bëhet një mekanizëm i fuqishëm kontrolli shoqëror. Dhe kur e shtojmë këtu perfeksionizmin e rrjeteve sociale, nuk është çudi që kaq shumë prej nesh jetojmë me ndjenjën se gjithmonë po dështojmë.

Si ndërlidhet turpi me traumën

Turpi nuk është vetëm një ndjenjë—turpi jeton në trup. Mund të manifestohet si një qëndrim i përkulur, një shikim i ulur, një shtrëngim në gjoks, apo edhe mpirje. Nga perspektiva e sistemit nervor, turpi shpesh çon në reagime të ngrira apo bindje të tepruar ndaj të tjerëve: fshehje akomodim i tepërt, apo zhdukje emocionale.

Në terapi, kam parë si turpi mund të pengojë kënaqësinë në jetë. Ai i mban njerëzit larg nga kujtimet, nevojat, apo emocionet që kanë nevojë për vëmendje. I bind se dhimbja e tyre nuk është e vlefshme, apo më keq—se kërkimi i ndihmës është egoist apo i panevojshëm.

Puna e Knipe brenda modelit EMDR na tregon se turpi shpesh "ruan" derën e traumës. Ai përshkruan sesi klientët mund të argumentojnë në mënyrë logjike pavlefshmërinë e tyre, sikur të mbronin një identitet të ndërtuar mbi turpin. Kjo betejë e brendshme—ku edhe një kompliment bëhet kërcënim—nuk është iracionale, por është zëri i një pjesës sonë që ka mësuar të struket për të qenë e sigurt.

Duke eksploruar me butësi “përfitimet” pse mund të mbajmë ndjenjën e turpit—si ruajtja e një imazhi ideal të një prindi, shmangia e pikëllimit dërmues, ose ndjenja e kontrollit—mund të fillojmë ta zbusim kaplimin e tij. Përmes metodave si EMDR, klientët mund të qasen me siguri te ngjarjet plagosëse origjinale, shpesh me rezultate të fuqishme: jo vetëm reduktim të turpit, por edhe rilindje të vlerës vetjake.

Si punojmë me turpin në terapi

Në praktikën time, puna me turpin është shpesh në qendër të shërimit të traumës. Është punë e ndjeshme dhe e kujdesshme ku nuk nxitojmë ta ndryshojmë ose ta “rregullojmë” turpin, por bëhemi kuriozë dhe ngadalësohemi. Praktikojmë dhembshuri atje ku ndoshta nuk është ofruar kurrë më parë.

Qasja ime përfshin disa elemente thelbësore:

Psikoedukimi dhe shkathtësia emocionale - dmth fillojmë duke e kuptuar turpin—si krijohet, si funksionon, dhe pse ndihemi se është i nevojshëm.

Rregullimi i sistemit nervor - Turpi ndikon në trupin, dhe trupi mban çelësat e shërimit. Ne praktikojmë teknika të tokëzimit, frymëmarrjes dhe metoda për të dalë nga gjendjet e bllokimit.

Praktika e vetë-dhembshurisë (self-compassion) - Përmes mjeteve si librat e Kristin Neff mbi "Mindfulness Based Self-Compassion Therapy", mësojmë të flasim me veten siç do t’i flisnim një miku të dashur. Nuk është gjithmonë e lehtë—por është dicka gjithmonë e vlefshme.

EMDR (Desensibilizimi dhe Ripërpunimi përmes Lëvizjes së Syve) - Me stimulim bilateral, ne ulim intensitetin e këtyre mbrojtjeve dhe butësisht qasemi te rrënja e tyre. Kjo lejon që narrativa e brendshme të zhvendoset nga “Jam i keq” në “Jam i denjë,” shpesh duke sjellë lehtësim dhe ndryshim të qëndrueshëm.

Me kalimin e kohës, klientët ndiejnë dallimin midis zërit të turpit dhe zërit të së vërtetës ku ata e kuptojnë se nuk kanë qenë kurrë të "prisht"— por vetëm janë përshtatur në mënyra kreative me situata të pamundura.

Ku të Fillojmë

Nëse turpi është diçka që e mban me vete, dije se nuk je vetëm. Nuk je i prishur dhe tejkalimi është i mundur.

Një vend i vogël për të filluar është të vëresh thjesht zërin e turpit kur ai shfaqet. A mund ta emërtosh? A mund të jesh pak më i butë me veten? Pyet veten: Çka do t’i thosha një miku që ndihet kështu?

Edhe vetëm të shkruash mendimet në ditar, të vendosësh dorën në zemër në një moment të vështirë, ose të kontaktosh një person të sigurt mund të jetë një hap i parë i fuqishëm. Hapi i parë është gjithmonë vetëdija, i ndjekur nga dhembshuria.

References:

• Knipe, J. (2005). EMDR Solutions: Pathways to Healing (Robin Shapiro, Ed.). Norton & Company.

• Van Swaaij, L. Tekst uitleg over schaamte voor cliënten [Unpublished client material].

• Neff, K. (2011). Self-Compassion: The Proven Power of Being Kind to Yourself. HarperCollins.

• Bradshaw, J. (2005). Healing the Shame that Binds You. Health Communications, Inc.

• Damasio, A. (1999). The Feeling of What Happens: Body and Emotion in the Making of Consciousness. Harcourt.